Ambiwertyk – czy to „złoty środek” osobowości? Jak zadbać o siebie, będąc ambiwertykiem?

Zauważasz, że przytłacza Cię czasem cisza i samotność, ale kiedy indziej równie mocno męczą Cię hałas i tłum? Czasem jesteś duszą towarzystwa, a innym razem potrzebujesz zaszyć się z książką i nie odzywać do nikogo przez cały weekend? W związku z tym zastanawiasz się, czy "ambiwertyk" to typ osobowości, który najlepiej Cię oddaje? A być może ktoś niedawno powiedział Ci, że jesteś ambiwertykiem – i odetchnąłeś(-aś) z ulgą, bo wreszcie znalazłeś(-aś) określenie, które Cię definiuje?

Pojęcie ambiwersji coraz częściej pojawia się w popularnej psychologii jako odpowiedź na pytanie: kim właściwie jestem, jeśli nie pasuję ani do szufladki "ekstrawertyk", ani "introwertyk"? Zachęcam Cię jednak, aby zastanawiając się nad tym, jakim typem osobowości jesteś, nie poszukiwał(a) jednoznacznej odpowiedzi - ale raczej miał(a) na celu polepszenie funkcjonowania i lepsze zrozumienie siebie jako unikalnej jednostki. Aby Ci w tym pomóc, w tym artykule:

• przybliżam różne cechy osobowości, które często zauważają u siebie osoby identyfikujące się jako ambiwertycy,
• omawiam zasoby i ograniczenia, jakie mogą wiązać się z ich posiadaniem,
• podsuwam sposoby na zadbanie o siebie,

• przedstawiam potencjalne inne wyjaśnienia Twoich ewentualnych trudności, które mogą być punktem wyjścia do poszukiwania dla siebie pomocy.

  Ten tekst to także zaproszenie do autorefleksji: czy jestem ambiwertykiem, czy po prostu dobrze nauczyłem(-am) się dostosowywać do oczekiwań innych?

Kim jest ambiwertyk?

Warto zacząć od pytania, czy ambiwertyk to pojęcie ugruntowane w psychologii, czy też raczej modna łatka? I co tak naprawdę oznacza bycie „pomiędzy”?

Niekiedy słyszy się, że ambiwertyk to nowy typ osobowości. Nie jest to jednak wcale nowe pojęcie - pierwszy raz termin ten został użyty już w 1947 roku przez psychologa Hansa Eysencka, twórcy jednej z teorii osobowości opartych na kontinuum ekstrawersji-introwersji. Choć nie wszystkie klasyfikacje psychologiczne traktują ambiwersję jako odrębny typ, to sama teza o ambiwertyku jako równoprawnym typie osobowości znajduje oparcie w wynikach badań.

Zakłada się, że ambiwertyk to osoba, która łączy cechy typowe dla introwertyków i ekstrawertyków. Jednocześnie nie jest jednak tak, że ambiwertyk to „pół-introwertyk” czy „niedoszły ekstrawertyk, który ma też cechy introwertyka”. Ambiwertyk to odrębny typ osobowości i przede wszystkim ktoś, kto ma elastyczny styl funkcjonowania – potrafi czerpać energię z kontaktu z ludźmi, ale też głęboko potrzebuje czasu tylko dla siebie. Jednocześnie amerykański psycholog Adam Grant (Wharton Business School) wykazał w jednym z badań, że ambiwertycy są często skuteczniejsi w pracy zespołowej i sprzedaży od innych typów osobowości. Dzieje się tak dlatego, że potrafią dostosować się do sytuacji; cechują ich zdolności przywódcze, ale są też wrażliwi na potrzeby klienta oraz zazwyczaj dobrze radzą sobie w sytuacji dużego nasilenia bodźców zewnętrznych. W trudnych sytuacjach nie narzucają się, ale też nie wycofują. Wiedzą, kiedy mówić, a kiedy słuchać.

Jakie cechy osobowości mają osoby ambiwertyczne? Czy ambiwertyk to typ "najbardziej stabilny emocjonalnie"?

Być może spotkałeś(-aś) się już ze stwierdzeniem, że ambiwertyk to "najbardziej stabilny emocjonalnie typ osobowości". Utożsamianie ambiwertyków z osobami "zrównoważonymi” jest jednak bardzo dużym uproszczeniem. Ich emocjonalność bywa równie intensywna jak u ekstrawertyków (a refleksyjność – równie głęboka jak u introwertyków). Ambiwertyk to taki rodzaj osobowości, który cechuje zdolność do "przełączenia trybu" i korzystania ze swoich zasobów w różnych sytuacjach w różnym stopniu. Ambiwertyk potrafi więc dobrze odnaleźć się w sytuacji, w której znajduje się w centrum uwagi - jest od niego oczekiwane, że będzie pewny siebie i przyjmie rolę przywódcy. Typowy ambiwertyk to także osoba, która identyfikuje i jasno wyraża swoje emocje (jeśli czuje się bezpiecznie). Z kolei w okolicznościach, w których wymagane jest skoncentrowanie się na drugiej osobie, ten typ osobowości mobilizuje bardziej swoje zasoby refleksyjności i empatii. Wie, jak być dobrym słuchaczem. Można powiedzieć, że w takich chwilach swoje "cechy ekstrawertyka" ambiwertyk podświadomie spycha na drugi plan.

Cechy charakterystyczne ambiwertyka

Zakłada się więc, że ambiwertyk to typ osobowości, który:

• czerpie energię z kontaktów społecznych, ale potrzebuje regularnych chwil samotności;
• jest elastyczny – potrafi dostosować się do rozmówcy i sytuacji;
• często ma wysoko rozwiniętą empatię, przez co z łatwością przychodzi mu rozumienie innych ludzi;
• potrafi mówić, gdy trzeba, ale nie ma potrzeby być zawsze w centrum;
• jednocześnie może doświadczać skrajnych nastrojów – są okresy, w których ambiwertyk czuje się jak "dusza towarzystwa" i doświadcza euforii w trakcie intensywnych, bodźcujących kontaktów z ludźmi - zaś później przychodzi czas, w których ten typ osobowości doświadcza wyczerpania emocjonalnego i najlepiej czuje się we własnym towarzystwie.

Ważne jednak, aby pamiętać, że jest to bardzo ogólnikowy opis, i nie każdy ambiwertyk odnajdzie się w nim. Każdy z nas znajduje się gdzieś na kontinuum pomiędzy introwersją a ekstrawersją. Możesz być np. ambiwertykiem, który nie znajduje się idealnie pośrodku, ale któremu bliżej jest do introwertyka lub ekstrawertyka. Korzystne dla Ciebie będzie prawdopodobnie nie tyle jednoznaczne zakwalifikowanie, który z typów osobowości jest Ci najbliższy, ale:

• przyjrzenie się sobie i określenie, jakie cechy manifestują się w Twoim codziennym funkcjonowaniu - a następnie, czy one bardziej Ci służą, czy Ci przeszkadzają?
• zastanowienie się, jak możesz lepiej zadbać o siebie, aby Twój elastyczny styl funkcjonowania (jeśli go u siebie zauważasz) nie prowadził do przebodźcowywania się ani nadużywania?

Zasoby ambiwertyków

To właśnie dzięki swojej elastyczności ambiwertycy bywają bardzo skuteczni w wielu rolach społecznych: liderów, opiekunów, nauczycieli, terapeutów, artystów. Potrafią być analityczni, ale też intuicyjni. Skupieni i kreatywni. Obecni – ale nie dominujący.

Zasoby psychologiczne wiążące się z typem osobowości ambiwertycznej

• Dobre dopasowanie do zadań wymagających kontaktu z ludźmi, koncentracji, radzenia sobie ze stresem, pracy pod presją
• Umiejętność pracy w zespole i samodzielnie
• Elastyczność poznawcza i emocjonalna
• Wyższa inteligencja emocjonalna
• Duże możliwości adaptacyjne – np. w nowych środowiskach

Ale bycie „pomiędzy” też męczy...

Ambiwertycy potrafią być wyczerpani wewnętrznymi rozterkami. Czy iść dziś na imprezę, czy jednak odpuścić? Czy powiedzieć, co myślę, czy przemilczeć? Czy to, że potrzebuję odpocząć po spotkaniu, oznacza, że coś jest ze mną nie tak? Z jednej strony są elastyczni, z drugiej czasem nie są do końca pewni, co aktualnie czują i czego potrzebują. Psychologowie uważają też, że ambiwertycy częściej, niż inne typy osobowości, doświadczają tzw. sprzecznych impulsów: z jednej strony chcą być wśród ludzi, z drugiej nie mają na to siły. Taka ambiwalencja emocjonalna może z czasem prowadzić do przeciążenia, a nawet epizodów depresyjnych czy wypalenia zawodowego.

Czy można pomylić ambiwertyzm z innymi zjawiskami?

Tak – i to bardzo łatwo. W praktyce psychologicznej obserwujemy osoby, które przez lata sądzą, że są ambiwertykami, a w rzeczywistości:

Mają zaburzenia lękowe lub depresyjne

Ich „huśtawki” to nie cecha osobowości, ale objaw problemów ze zdrowiem psychicznym.

Mają osobowość zależną lub z cechami współuzależnienia

Czyli dopasowują się do innych nie z wyboru, lecz ze strachu przed odrzuceniem lub agresją. Zwłaszcza osoby z rodzin dysfunkcyjnych lub z problemem alkoholowym (DDA/DDD) bardzo często uczą się w dzieciństwie, że w każdej sytuacji trzeba zachować czujność na zmiany nastrojów innych ludzi - i dla własnego bezpieczeństwa dostosowywać do nich swoje zachowanie.

Były zmuszone do tłumienia emocji w dzieciństwie

Na przykład dlatego, że nie było w ich otoczeniu żadnego dorosłego, który dawałby im przyzwolenie na doświadczanie smutku czy złości i mógłby zaopiekować się tymi emocjami. Osoby takie jako dorośli wciąż nie znają siebie na tyle, by wiedzieć, co im naprawdę służy, a z boku może wydawać się to elastycznością. Osobę, która zatraciła granice między sobą a potrzebami innych, określa się czasem mianem people pleasera.

Ze względu na trudne doświadczenia relacyjne z przeszłości, postrzegają więzi z innymi ludźmi w sposób ambiwalentny

Z jednej strony bardzo ich potrzebują, z drugiej są one dla nich obciążające.

Mają niezdiagnozowane ADHD

Osoby z nadpobudliwością psychoruchową zazwyczaj lubią działać i brać na siebie dużo zadań. W ten sposób nieświadomie usiłują uzupełnić sobie niedobory dopaminy w mózgu. Paradoksalnie dorośli z ADHD często czują się także przebodźcowani i zmęczeni.

Typy osobowości czy po prostu postawa "zadowalacza"?

Warto więc zapytać siebie:

• Czy umiem odmówić, nawet jeśli ktoś się rozczaruje?
• Czy towarzystwo mnie ładuje – czy raczej przytłacza, ale „nie wypada odmówić”?
• Czy daję sobie prawo do odrębności – czy gram rolę kameleona?

Jeśli odpowiedzi wzbudzają w Tobie niepokój, być może to nie ambiwersja, a życie "nie swoim życiem" i potrzeba odzyskania siebie.

Ważne jest więc, by nie traktować ambiwersji jako łatwego wyjaśnienia każdej zmienności. Zwłaszcza, jeśli towarzyszy jej wewnętrzny przymus „bycia odpowiednim”, spełniania cudzych oczekiwań, zapominania o sobie. Jeśli do tej pory myślałeś(-aś) o sobie, że jesteś ambiwertykiem, a po lekturze tego tekstu pojawiają Ci się wątpliwości, warto omówić źródło swoich cech i trudności z psychologiem lub psychoterapeutą.

Jak zadbać o siebie, jeśli dostrzegam u siebie cechy ambiwertyka?

Można więc powiedzieć, że wielu ludzi, którzy widzieli u siebie dotychczas cechy ambiwertyka, tak naprawdę przez lata żyło z mechanizmem dostosowywania się do innych. Musieli nauczyć się być „w sam raz” – nie za głośni, nie za cisi, tacy, jakich oczekuje otoczenie.

Niezależnie od tego, czy bliżej Ci do introwertyka, ekstrawertyka, czy też rzeczywiście jesteś ambiwertykiem, warto starać się dostosować swój styl funkcjonowania do realnych potrzeb. Poniżej wskazuję na kilka technik, które mogą pomóc we wdrażaniu pożądanych zmian w swoim życiu.

Identyfikowanie, jakie myśli i motywacje popychają mnie do określonych decyzji i zachowań

Wielu z nas nie przywykło do samoobserwacji, ale warto czasem zatrzymać się i zapytać samego(-ą) siebie: co ja sobie myślałem(-am), zanim zdecydowałem(-am) się to i to zrobić? Czy moim myślom w tej sytuacji bliżej było do "świadomie decyduję, że chcę teraz tak zadziałać i uważam, że to najlepsze rozwiązanie", czy raczej do "muszę, bo inaczej inni będą niezadowoleni"?

Uświadomienie sobie, co sami do siebie mówimy, pozwala zadecydować - czy chcemy dalej zgodnie z tym postępować, czy zacząć zmieniać swój wewnętrzny głos?

Obserwacja, w jakich okolicznościach Twoje samopoczucie pogarsza się

Zastanów się, kiedy Twój nastrój najczęściej ulega pogorszeniu. Obserwując siebie, będziesz m_gł(a) m.in.

• określić granicę, od której kontakty z innymi stają się dla Ciebie za bardzo bodźcujące (np. jeśli spędzam na mieście więcej, niż 2 wieczory w tygodniu, zazwyczaj zaczynam czuć się źle) - i dopasować do tego intensywność swojego życia towarzyskiego,
• sprawdzić, czy Twoje "górki i dołki" nie mają również związku z poziomem zaspokojenia podstawowych potrzeb - bardzo okazuje się, że nasze samopoczucie psychiczne drastycznie obniża się wtedy, gdy mamy niedobory snu lub po prostu jesteśmy głodni i spragnieni.

Regularne sprawdzanie "jak się mam" i uważność na przejawy frustracji

Jeśli widzisz u siebie cechy ambiwertyka, ważne jest, abyś zwracał(a) uwagę na to, kiedy Twoja elastyczność Ci pomaga, a kiedy przeszkadza. Być może jesteś w stanie - np. na prośbę szefa - wziąć na siebie więcej spotkań z klientami czy poprowadzić prezentację dla zarządu i zrobić to świetnie - ale jakim kosztem? Regularnie sprawdzaj, jakie myśli, emocje, a także odczucia z ciała towarzyszą Ci podczas podejmowania wyzwań. Jeśli zauważysz, w jakich okolicznościach ekscytacja ustępuje frustracji, będziesz wiedzieć, z czego warto zrezygnować. Nawet, jeżeli dobrze Ci to wychodzi.

Podsumowanie: ambiwertyk to nie superbohater – to człowiek

Ambiwertyzm nie jest więc „złotym środkiem”, ale jednym z wielu stylów funkcjonowania. Bywa źródłem zasobów i siły, ale też trudności i dodatkowych wyzwań. Może być również łatwo pomylony z niektórymi zaburzeniami zdrowia psychicznego i trudnościami wymagającymi przepracowania w formie psychoterapii.

Nie chodzi o to, by się zaszufladkować – tylko o to, by zrozumieć, co mnie ładuje, a co męczy. Gdzie naprawdę jestem sobą?