Jak reagować na złość dziecka?
Jakie są funkcje złości?
Emocja ta pojawia się wtedy,
– gdy ktoś narusza nasze granice,
– gdy nie możemy zaspokoić własnych potrzeb,
– kiedy ktoś lub coś zagraża nam lub naszym bliskim,
– gdy coś nam się nie udaje,
– gdy nie mamy na coś wpływu.
Złość jest emocją skierowaną na zewnątrz, motywuje nas i dodaje dużo energii, czyli pojawia się po to, aby rozwiązać problem.
W przypadku dzieci, gdy ich układ nerwowy nie jest jeszcze dobrze ukształtowany (osiąga on dojrzałość dopiero ok. 25 roku życia) frustracja może pojawiać się gdy są zmęczone, głodne, mają jakiś problem, a więc gdy nie są zaspokojone ich potrzeby lub sobie z czymś nie radzą. Jednak dzieci nie mając dobrze wykształconego języka emocji- mają trudność z zakomunikowaniem tego, co się z nimi dzieje, co czują, czego potrzebują. (Z resztą, czasem nie tylko dzieci mają z tym problem.)
Skąd wiem, że to co czuje to złość?
Badania pokazują, że złość pojawia się już u 3 miesięcznego dziecka. Już taki maluch podczas odczuwanej frustracji robi wszystko, aby tego stanu się pozbyć; całą swą energię wyzwala na to, aby rozwiązać problem. Dodatkowo można też u niemowlaka zauważyć ekspresję mimiczną złości, machanie nóżkami i rączkami, np. podczas zabiegów pielęgnacyjnych, zakładania ubranka.
Kiedy czujemy złość, mamy uczucie gorąca w ciele, czujemy napięcie, marszczymy brwi, zaciskamy usta i zęby. Odczuwając złość możemy mieć podniesiony głos, mówić szybko i dużo („co nam ślina na język przyniesie”).
Jak zbudowany jest mózg?
Aby lepiej zrozumieć złość trzeba poznać kilka istotnych informacji o budowie naszego mózgu.
Mózg składa się z prawej i lewej półkuli. Przyjmuje się, że prawa półkula jest odpowiedzialna za emocje i niewerbalne sygnały, natomiast lewa wiąże się z myśleniem logicznym i formułowaniem myśli w słowa. Co to oznacza? U małych dzieci dominuje prawa półkula, dlatego Twój maluch reaguje tak emocjonalnie i nie docierają do niego żadne logiczne argumenty w ataku złości. Z budowy i funkcjonowania mózgu małego dziecka także wynika, że Twój brzdąc nie może robić Ci na złość, ani Tobą manipulować. Jego mózg zwyczajnie jeszcze tego nie potrafi.
W przypadku budowy mózgu mówi się również o piętrach, czyli o 3 mózgach. Mózg gadzi, który jest najbardziej prymitywny i jest odpowiedzialny za popędy, głód, walkę bądź ucieczkę, odruchy. Mózg ssaczy, który odpowiada za przywiązanie dziecka do matki, instynkt opieki nad potomstwem, porozumiewanie się oraz zabawę. Najbardziej rozwiniętym piętrem w mózgu jest kora nowa. To ona jest odpowiedzialna za analizowanie (w tym naszych urazów, żali), kontrolowanie (również wyrażania emocji), procesy poznawcze, czy rozwiązywanie problemów.
Dlaczego tak boimy się złości u naszego dziecka?
Złość jest emocją trudną i zaraźliwą, która łatwo udziela się innym będącym w kontakcie z osobą zezłoszczoną. Gdy widzimy osobę odczuwającą gniew, zależy nam na tym, aby zredukować to przykre uczucie. Kiedy nie potrafimy tego zrobić, możemy odczuwać dyskomfort. W takiej sytuacji możemy też czuć się zagrożeni, gdyż otwarte usta i szerokie oczy w świecie zwierząt oznaczają siłę i atak. To między innymi dlatego czujemy się źle, gdy osoby w naszym otoczeniu złoszczą się. Dodatkowo sami możemy nie mieć wystarczająco cierpliwości i zasobów (zmęczenie, głód) do konstruktywnego wyrażania emocji. Zazwyczaj jest tak, że gdy nasze dziecko jest w histerii to przede wszystkim staramy się mu wytłumaczyć czego jest tak, a nie inaczej. Irytujemy się, że ono nie rozumie i czujemy się bezradni, nie możemy sobie z tym poradzić, a gdy nie mogę sobie z czymś poradzić to zaczynam czuć złość. Jeśli na dodatek wkrada mi się do głowy myśl, że jestem złą matka/ojcem, bo nie mogę uspokoić własnego dziecka to niestety jesteśmy coraz dalej od poczucia spokoju…
Co zatem robić gdy moje dziecko się złości?
Przede wszystkim – jeśli chcesz uporać się ze złością swojego dziecka, to musisz zacząć od siebie. Już nawet nie chodzi o naśladownictwo (ale to też), tylko jak Ty nauczysz się konstruktywnie wyrażać złość, to będziesz mieć więcej cierpliwości do swojego małego „złośnika”.
Ale co można zrobić ponadto?
- Nie mów do dziecka, żeby przestało, żeby się nie złościło, nie tłumacz racjonalnie dlaczego musi być tak, a nie jak ono chce – ze względu na budowę mózgu dziecko nie będzie tego słyszeć. Pamiętasz? Teraz działa prawa półkula i prymitywny mózg gadzi.
- Zniż się do poziomu dziecka (niech Cię widzi).
- Zauważ i nazwij emocję – widzę, że się złościsz, bo…. (podaj powód) , widzę, że jest Ci przykro, bo….
- Okaż empatię- Przykro mi, że tak się czujesz.
- Zapewnij poczucie bezpieczeństwa – „Jestem przy Tobie” jeśli się da to przytul swoje dziecko.
Brawo! Właśnie zająłeś się prawą półkulą.
Kiedy dziecko ochłonie
- Teraz dopiero możesz powiedzieć dlaczego nie może być tak jak ono chce (mów z empatią).
- Możesz spytać czego teraz potrzebuje.
- Możecie porozmawiać, zrobić psychoedukację o złości- co czułeś w ciele, możecie narysować termometr złości lub złość, itp.
Co jeśli ja jestem zdenerwowana?
- Weź głębokie oddechy, jeśli to konieczne oddal się na chwilę od dziecka (musisz się uspokoić, bo inaczej nie pomożesz. W przypadku katastrofy lotniczej maskę tlenową też musisz najpierw podać sobie).
- Zaspokój swoją potrzebę głodu (gdy jesteśmy głodni jest nam łatwiej o irytację).
- Jak się w miarę uspokoisz wróć do dziecka i zaopiekuj się nim według wskazówek opisanych wyżej.
W złości nakrzyczałam na dziecko! Czy jestem złą matką/ ojcem? Nie! „Nie popełnia błędów tylko ten co nikt nic nie robi” i pamiętaj, że jesteś tylko człowiekiem. Co możesz zrobić, gdy mleko już się wylało?
- Wróć do dziecka, zniż się do jego wysokości.
- Przeproś dziecko, przyznaj się do błędu, nazwij swoje uczucia (Przepraszam, że na Ciebie nakrzyczałam, ale ja też byłam zdenerwowana, gdy tak płakałeś. Nie wiedziałam jak Ci pomóc)
- Tu warto zrobić psychoedukację o złości („Dorośli też się złoszczą, np. wtedy gdy nie mogą sobie z czymś poradzić. Złość jest naprawdę trudna. Jak ja się złoszczę to czuję jak zaciskam pięści, a Ty? Wiesz znam fajny sposób na to, żeby złość sobie poszła, możemy zrobić kulki z gazet. Co Ty na to?”
- Jeśli się da, przytulcie się.
Dziecko w złości mnie bije, co wtedy?
- Zniż się do poziomu dziecka i nazwij jego emocje oraz wyznacz granice: „Widzę, że się złościsz, ale nie zgadzam się na bicie. Jeśli chcesz to mogę Cię przytulić, ale mnie nie bij”
- Jeśli dziecko jest w histerii i może zrobić sobie krzywdę przede wszystkim zapewnij mu bezpieczeństwo, jeśli to konieczne to je przytrzymaj, żeby np. nie spadło z łóżka.
- Gdy ochłonie nazwij jeszcze raz emocję, wykaż empatię (Widziałam, że było Ci bardzo trudno. Co się stało? Opowiesz mi o tym?).
- Daj dziecku pić, taki atak złości jest bardzo wykańczający.
- Spytaj dziecko czego potrzebuje.
- Doedukuj na temat złości.
I pamiętaj takie zachowania nie przychodzą ot tak, trzeba je ćwiczyć, ćwiczyć i ćwiczyć. Jeśli stracisz cierpliwość- nie poddawaj się. Następnym razem będzie lepiej.
Literatura:
1. Rawa – Kochanowska A., (2020) Po prostu o emocjach. Jak radzić sobie z nimi w życiu osobistym i zawodowym. Wydawnictwo Sensus, Gliwice.
2. Siegel D., Bryson T., (2013). Zintegrowany mózg – zintegrowane dziecko.Dom Wydawniczy Rebis, Poznań.
3. Żyżniewski D. J., (2019). Emocje i nastrój. Jak je zrozumieć i kształtować. Wydawnictwo Zwierciadło, Warszawa.
