Rozwód, a dzieci - jak wspierać dziecko w sytuacji rozwodu?

Gdy rozpada się rodzina, dla dziecka jest to poważny wstrząs, a jego życie już nie będzie wyglądało tak jak przed rozstaniem rodziców. Z badań wynika, że dzieci z rodzin rozbitych w większym stopniu mogą doświadczać zaburzeń emocjonalnych i zachowania, trudności z koncentracją i nauką oraz częściej sięgać po używki, niż dzieci z rodzin pełnych.

Rozwód wpływa zatem na wiele obszarów funkcjonowania zarówno starszych, jak i młodszych dzieci. Skłóconej rodzinie może potrzebna być pomoc w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości i w sprostaniu wyzwaniom, jakie stawia rozstanie rodziców.
 

Konflikt między rodzicami - jakie mogą być trudności?
 

Kiedy powiedzieć dziecku o rozwodzie rodziców? Jakie mogą być skutki rozwodu, w zależności od wieku dziecka? Jak zadbać o dobro dziecka w tej trudnej sytuacji i kiedy potrzebny jest psycholog dziecięcy? W artykule znajdziesz odpowiedzi na te pytania oraz praktyczne rady dla całej rodziny na poradzenie sobie w tej nowej sytuacji.
 

Jak rozwód rodziców wpływa na dzieci
 

Dla dziecka ważne jest, by zarówno mama, jak i tata uczestniczyli w jego życiu. Wyjątkiem mogą być okoliczności przemocy lub aspołecznych zachowań drugiego rodzica. Dzieci kochają oboje rodziców i tęsknią za nieobecnym opiekunem również wtedy, gdy ten był mało zaangażowany lub zdarzało mu się krzywdzić dziecko. W oczach dziecka nawet sytuacje przemocy mogły wyglądać inaczej niż w rzeczywistości.

Pierwsze reakcje dziecka w sytuacji rozwodowej
 

W pierwszym etapie rozstania rodziców dziecku towarzyszy szok i niepewność. To zrozumiałe, ponieważ poczucie bezpieczeństwa dziecka i innych członków rodziny zostaje w tym trudnym czasie mocno zachwiane, nawet jeśli w dłuższej perspektywie, zmiany, jakie nastąpią, okażą się korzystne (np. dzięki temu, że zakończą się kłótnie rodziców lub rodzic, przy którym dziecko pozostaje, stworzy nowy, wspierający związek, a dziecko będzie dorastać w bezpieczniejszych warunkach). Taka reakcja dzieci i ich pierwsze emocje są zupełnie normalne.

Zwykle dziecko nie rozumie tego, co się dzieje. Obronnie reaguje na nagły brak poczucia bezpieczeństwa. Dzieci często obarczają siebie odpowiedzialnością za rozpad rodziny (np. myśląc: „nie byłam grzeczna, więc tata się wyprowadził”). Mimo, że rodzice tłumaczą mu, że to nie ma związku z nim i że dołożą starań, aby te okoliczności nie wpłynęły negatywnie na jego życie. Myślą zatem tak, jakby była to wina dziecka. Sposób w jaki będzie manifestowało się takie przekonanie może być zależny od wieku dziecka.
 

Negatywne emocje i myśli u dziecka przy rozwodzie rodziców
 

Niektóre dzieci obawiają się, że stracą kontakt z rodzicem, który zmienia miejsce zamieszkania. W takiej sytuacji dziecko może starać się zabiegać o uwagę drugiego rodzica by odzyskać poczucie bezpieczeństwa. Rozwód rzadko przebiega całkowicie bezkonfliktowo, więc wiele nieprzyjemnych i niezrozumiałych sytuacji i konfliktów z udziałem obojga rodziców może odbywać się w obecności dziecka. Jako rodzice powinniśmy zadbać o to, by trudne i emocjonalne rozmowy, którym mogą towarzyszyć konflikty odbywały się bez obecności dziecka.

Po rozwodzie, dzieci zwykle zostają na stałe z jednym z rodziców, a spotkania z drugim odbywają się na przykład w co drugi weekend. Tak to wygląda, gdy rodzice przestrzegają planu opieki (nie utrudniają ani nie unikają spotkań). Sprawy komplikują się, gdy rodzice pozostają w silnym konflikcie, co uniemożliwia przestrzeganie planu opieki i utrzymywanie stałości. Dziecko może mieć wówczas trudności z zaadaptowaniem się do takiej sytuacji. W końcu jego świat nagle stanął do góry nogami.
 

Jak dzieci przeżywają rozwód rodziców
 

Zdarza się, że rodzice decydują się na opiekę naprzemienną, dbają o dziecko, współpracują w kwestiach opieki, ale to nie eliminuje problemów, z jakimi mierzy się dziecko. Dwa domy, w nich inne osoby, rzeczy i zasady funkcjonowania, do tego niemożność „połączenia rodziców w jednym miejscu” (o czym dzieci marzą nawet po latach od rozwodu, gdy dorosłym wydaje się, że wszystko się poukładało) – czasem ta rzeczywistość jest nadal dla dziecka trudna do zaakceptowania. Bywa też tak, że dzieci wstydzą się przyznać rówieśnikom, że rodzic już z nimi nie mieszka i martwią się, że ktoś to zauważy. 

Dodatkowo dziecku towarzyszy żal, że wszystko to wydarzyło się poza jego kontrolą. Nawet, jeśli dorośli brali pod uwagę preferencje i potrzeby dziecka, to często okazuje się, że to, czego dziecko pragnęłoby najbardziej, jest nieosiągalne. Sprawy komplikują się, gdy rozstanie rodziców nie przebiega polubownie, gdy towarzyszy mu długotrwała batalia sądowa, też dotycząca kontaktów z dziećmi.
 

Jesteś rodzicem po rozwodzie? Zadbaj o siebie, by móc pomóc dziecku
 

Rodzice w sytuacji rozwodu często nie radzą sobie z własnymi emocjami, a rodzic, który został zaskoczony decyzją o rozstaniu przez drugą stronę, przeżywa własny ból, szok i obawy. Towarzyszą temu lęki o zmianę sytuacji materialnej, mieszkaniowej, nierzadko wiąże się to z koniecznością przeprowadzki. W tych warunkach rodzice rzadko są w stanie dawać pełną uwagę emocjom dziecka.

Dodatkowo, przebywanie z opiekunem, który przeżywa trudne stany emocjonalne może pogłębiać niepokój dziecka (np. mama często płacze, rodzice się kłócą, gdy się spotykają). Dzieci wyczuwają emocje rodziców, nawet gdy, że nie potrafią jeszcze ich opisać słowami.

Wyjątkowo trudną sytuacją dla dziecka jest, gdy jedno z rodziców przestaje się z dzieckiem kontaktować, niezależnie od powodu (czy jest to wyjazd zagraniczny, leczenie, choroba rodzica, czy niechęć do spotkań i zaabsorbowanie własnymi sprawami i pracą lub utrudnianie kontaktu przez drugą stronę). Dzieci cierpią, bo czują się odrzucone przez rodzica, a nie mają świadomości przyczyn utraty lub konfliktu między rodzicami.

Dzieci mogą także mieć trudności i poczucie zagubienia, gdy opiekunowie nie są zgodni co do zasad wychowawczych i nie ma spójności między tym, co dziecku wolno a czego nie wolno przy każdym z rodziców. Zdarza się, że rodzic, z którym dziecko nie mieszka na stałe, stara się wynagrodzić swoją nieobecność i podczas spotkań pozwala dziecku na niezdrowe zachowania, spełnia zachcianki i nie przestrzega reguł.

Wówczas, rodzic, z którym dziecko jest na stałe, musi wziąć na siebie te mniej przyjemne aspekty wychowania – pilnowania odrabiania lekcji, wypełniania obowiązków, ograniczania korzystania z elektroniki, zadbania o dietę. Rodzi to zwykle frustracje rodzica, który czuje się obsadzony w roli „złego policjanta”, podczas gdy drugi rodzic pobłaża dziecku i jest „tym dobrym dającym prezenty”. 

Gdy pojawiają się takie problemy wychowawcze warto zasięgnąć porady psychologa lub skorzystać z treningu umiejętności rodzicielskich. Pomoże to byłym małżonkom pozostać zgodnymi rodzicami. Przynajmniej w aspekcie kontaktu i komunikacji z dzieckiem.

Również bolesne dla dziecka jest, gdy rodzice są w otwartym konflikcie – wyrażają się niepochlebnie o drugim rodzicu, robią sobie wzajemnie na złość wykorzystując do tego sprawy związane z kontaktami z dziećmi, albo oczekują, że dziecko opowie się za jedną ze stron lub będzie pełniło rolę rozjemcy w ich konflikcie i rozwodzie.
 

Jak rozmawiać z dziećmi o rozwodzie - o czym należy pamiętać?
 

Po podjęciu decyzji o rozwodzie czy rozstaniu, pojawia się pytanie - co i jak powiedzieć dzieciom? Jaki to będzie mieć wpływ na ich życie? Zanim zdecydujesz się na rozmowę z dzieckiem o rozwodzie, jeśli jest taka możliwość, warto uzgodnić wspólną wersję z drugim rodzicem. Nie miej wobec siebie zbyt surowego nastawienia. Ty także musisz odnaleźć się w nowej rzeczywistości, a bez wątpienia trudno jest rozmawiać z dzieckiem o rozwodzie.

Niezmiernie ważne jest, aby w trakcie lub po rozwodzie rozmawiać z dzieckiem o tym, co się dzieje, o jego uczuciach i obawach. Nawet jeśli odczuwasz niepokój z powodu trudności dziecka, zachowaj spokój. Na tyle ile to możliwe. Może to pomóc dziecku w w odzyskaniu poczucia bezpieczeństwa. Dziecko poczuje się pewniej, gdy zauważy, że jego lęki i niepewność są uznawane i akceptowane przez oboje rodziców.
 

Przyjmuj emocje dziecka z akceptacją
 

Należy dziecko zapewniać, że jego emocje, a nawet gwałtowne reakcje, są zrozumiałe w tej sytuacji. Rodzice powinni też mieć świadomość, że dziecko ma prawo do silnych reakcji, i jednocześnie dbać o możliwie najlepsze odpowiadanie na potrzeby dziecka.

Dobrze jest pozostawać otwartym na pytania dziecka związane z rozwodem rodziców. Jednak, dla dobra dziecka, w czasie rozmowy nie ujawniać wszystkich spraw dotyczących dorosłych i delikatnych powodów, dla których rodzice zdecydowali się na rozwód. Wiek dziecka będzie mieć tutaj istotne znaczenie. Inne potrzeby mają młodsze dzieci, a inne starsze.
 

Jak powiedzieć dziecku o rozwodzie - młodsze dzieci
 

Młodsze dziecko potrzebuje prostych komunikatów wypowiadanych ze spokojem. Można przekazać dziecku informację, że między rodzicami jest od teraz umowa, że nie będą już razem mieszkać, ale dalej będą kochali dziecko tak samo jak wcześniej.
 

Jak powiedzieć dziecku o rozwodzie - starsze dzieci
 

Niektóre dzieci w wieku nastoletnim mogą potrzebować więcej szczegółów związanych z tym co się wydarzyło i jak dalej potoczy się życie rodziny. Warto jednak pozostawać czujnym na reakcje dziecka i jeśli jest taka potrzeba, rozłożyć rozmowę z dzieckiem o rozwodzie na kilka etapów.

Jak porozumieć się w sprawie rozmowy z dzieckiem o rozwodzie?
 

Jeśli rodzice nie są w stanie samodzielnie dojść do porozumienia w sprawie zasad opieki i ustalenia kontaktów z dziećmi, potrzebne jest skorzystanie z pomocy mediatora, który pomoże wypracować porozumienie i spisać plan wychowawczy.

Ugoda wypracowana u mediatora może być zatwierdzona przez sąd i stanowi obowiązujące postanowienie.  Jeżeli rodzice nie są w stanie porozumieć się przed mediatorem albo jedna strona odmawia uczestnictwa w mediacji, sprawa uregulowania opieki nad dziećmi zostaje rozstrzygnięta przez sąd rodzinny.

Warto w tym czasie zapewnić dziecku pomoc psychologa dziecięcego. Można ją uzyskać bezpłatnie w poradni psychologiczno-pedagogicznej, u psychologa szkolnego lub przedszkolnego lub w Poradni Zdrowia Psychicznego. Jeżeli nie ma możliwości skorzystania z pomocy bezpłatnej, a rodzice finansowo mogą sobie na to pozwolić, potrzebne będzie zgłoszenie się do psychologa dziecięcego prywatnie, gdyż pozostawienie dziecka bez wsparcia w tym okresie może przyczynić się do pogorszenia jego stanu emocjonalnego. Przy odpowiednim prowadzeniu pomocy psychologicznej można zmniejszać negatywny wpływ tego doświadczenia na psychikę dziecka i pomóc mu w adaptacji do nowych warunków.

Pomoc specjalisty będzie szczególnie istotna jeśli dzieci reagują na rozwód takimi objawami jak:

moczenie nocne (zwłaszcza u dzieci w wieku wczesnoszkolnym i przedszkolnym),

znaczne zmiany w zachowaniu dziecka takie jak: nagłe wycofanie, drażliwość, płaczliwość (zwłaszcza u małych dzieci) oraz porzucenie dotychczasowych pasji, brak zainteresowania czasem spędzanym z rówieśnikami

• obniżenie nastroju,
• problemy ze snem i apetytem,
• apatia,
• napady złości i agresji
   

Źródło: Pisząc artykuł korzystałam z własnej wiedzy o procesie rozwodu w obecności dzieci, nabytej w trakcie pracy terapeutycznej z klientami, praktyki mediatora, a także w oparciu o osobiste doświadczenie matki, która po rozwodzie, od 8 lat wychowuje dziecko samodzielnie, lecz we współpracy z jego ojcem.