Zespół stresu pourazowego- czym jest PTSD? 

Co to jest PTSD? Jakie są przyczyny stresu pourazowego?

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych mówi, że PTSD, zang. Posttraumatic-Stress-Disorder, czyli zespół stresu pourazowego jest rodzajem zaburzenia lękowego. Zespół stresu pourazowego powstaje na skutek ekstremalnego stresu, poprzez doświadczenie jednorazowego zdarzenia bądź serii wydarzeń, które były wyjątkowo silnie przerażające i/lub zagrażające życiu.

Kogo może dotyczyć zespół stresu pourazowego?

Zachorowanie na zespół stresu pourazowego wśród osób dorosłych, w zależności od przeprowadzonych badań, wynosi pomiędzy 1% a 12,3% społeczeństwa, z czego ryzyko wystąpienia ptsd jest dwukrotnie wyższe u kobiet niż u mężczyzn. Biorąc pod uwagę osoby, które doświadczyły znaczącego urazu psychicznego, zespół stresu pourazowego rozwija się u co czwartej osoby.

Osoby, u których rozwija się PTSD to najczęściej:

• Ofiary katastrof naturalnych np. trzęsienia ziemi, powodzie, osoby, które są ofiarami klęski żywiołowej
• Ofiary katastrof wywołanych nieumyślnym działaniem człowieka np. pożary, wypadki drogowe, katastrofy lotnicze,
• Ofiary sytuacji wywołanych świadomie przez człowieka np. zamachy terrorystyczne, napaść, gwałty, akty przemocy, tortury, uchodźstwo, przemoc fizyczna, działania wojenne, w tym więźniowie obozów koncentracyjnych i łagrów, osoby prześladowane, śmierć bliskiej osoby
• Ofiary sytuacji, w których wystąpiło zagrożenie życia
  

Nie każda osoba, która doświadczyła ekstremalnie silnych stresowych doświadczeń doświadczy symptomów stresu pourazowego. Na wystąpienie tego zaburzenia składa się kilka czynników jak:

• Rodzaj doznanego urazu,
• Czynniki, które predysponują do wystąpienia i rozwoju PTSD, czyli:
  • Jak silne było stresujące wydarzenie (stresor),
  • Rodzaj odniesionych szkód ciała,
  • Płeć: kobiety są bardziej narażone na wystąpienie PTSD,
  • Cechy osobowości przedurazowej, np. neurotyzm,
  • Genetyka,
  • Występowanie wcześniejszych zaburzeń psychicznych, np. zaburzeń lękowych, depresyjnych, osobowości, 
  • Doświadczenia z dzieciństwa, np. urazy,
  • Stopień wsparcia społecznego,
  • Iloraz inteligencji,
  • Status socjoekonomiczny,
  • Stopień poczucia kontroli nad stresującymi wydarzeniami. 

Zespół stresu pourazowego – objawy i rozpoznanie PTSD

Objawy PTSD obejmują:

1. Stan nadmiernego pobudzenia i ciągłej gotowości, spostrzeganie zwiększonego aktualnego zagrożenia. 

To problemy z poczuciem bezpieczeństwa, które mogłoby zostać zachwiane w chwili wspomnienia traumy. Wiąże się z przeżywaniem chronicznego stresu. W tym stanie osoba odczuwa przyspieszony rytm serca, ma wyższe ciśnienie, występuje potliwość i poczucie niepokoju. Jest to nadmierna czujność, drażliwość, wrażliwość, pobudliwość lub reakcja na bodźce, przyspieszony oddech, które wiążą się z nieproporcjonalnym lękiem. Osoba, która doświadczyła traumy ma ograniczone poczucie kontroli i towarzyszy jej poczucie bezradności oraz niepokojące myśli.

2. Przeżywanie katastrofy w snach, myślach, wspomnieniach. 

Emocje towarzyszące tym zjawiskom dorównują swoją siłą przeżyciom, które miały miejsce w trakcie tragicznej sytuacji.  Reakcje te są bardzo silne, występuje silny lęk, poczucie strachu, grozy, czy przerażenia. Występują również trudności w postaci zaburzeń snu, np. bezsenność, nadmierna czujność oraz nawracające wspomnienia o traumatycznym przeżyciu.

3. Zwężenie w zakresie spostrzegania oraz zachowania. 

Może występować odrętwienie, izolowanie emocjonalne, częściowe lub całkowite znieczulenie, brak możliwości odczuwania różnych wrażeń i emocji. Osoba z zespołem stresu pourazowego charakteryzuje się bierną postawą, ma trudności z koncentracją i pamięcią. Mogą występować objawy psychosomatyczne, takie jak kołatanie serca, bóle głowy czy zaburzenia snu. Stres pourazowy powoduje unikanie myśli, unikanie miejsc, ludzi, którzy mogą kojarzyć się z wydarzeniem traumatycznym i wywołać wspomnienia.

4. Poczucie winy związanej z ocaleniem.  

Towarzyszy osobom, które ocalały z tragedii i dotyczy ofiar, które nie ocalały. Pojawiają się poczucie bezradności, co można byłoby zrobić, aby pomóc innym, jak również występuje poczucie winy związane z odruchem chęci ratowania własnego życia.

Aby ocenić, czy jest to PTSD, objawy zespołu stresu pourazowego muszą występować przez minimum kilka tygodni oraz zaburzać codzienne funkcjonowanie w strefie prywatnej, zawodowej lub społecznej.

Leczenie stresu pourazowego

Leczenie zespołu stresu pourazowego ma na celu poprawę samopoczucia oraz społecznego funkcjonowania pacjenta.  Podczas leczenia stawia się za nadrzędny cel, aby zapobiec wystąpieniu zaburzeń osobowości (trwałych zmian w osobowości na skutek PTSD) lub zaburzenia zachowania i wesprzeć osobę chorą w powrocie do normalnego życia. Wspierającym, a w przypadku ciężkich dolegliwości zalecanym jest leczenie farmakologiczne.

Po tym jak wystąpi traumatyczne wydarzenie, należy podjąć interwencyjne działanie, aby wesprzeć autonomię, odbudować zaufanie, uznać doświadczenia ofiary, zrozumieć oraz zbudować poczucie siły, kontroli i wiary w siebie.

W leczeniu PTSD wykorzystywana jest:

• terapia poznawczo-behawioralna, która skupia się na zrozumieniu istoty zaburzenia oraz nauczeniu innego sposobu funkcjonowania:
  • terapia ekspozycyjna, w której odtwarza się uraz w bezpiecznych warunkach wspólnie z terapeutą,
  • desensytyzacja,
  • przetwarzanie za pomocą wodzenia wzrokiem EMDR,
  • trening oswajania stresu, 
• psychoterapia dynamiczna, 
• terapia grupowa, w której pracuje się m.in. nad akceptacją i zaangażowaniem.
• hipnoterapia, 
• terapia neuropoznawcza,

• leczenie zespołu stresu pourazowego w oparciu o środki farmakologiczne, z wykorzystaniem leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI, SNRI, tianeptynę, leki anksjolityczne, normotymiczne, nootropowe, a niekiedy również środki nasenne,
• grupy wsparcia PTSD oraz grupy samopomocy,
• psychoedukacja.

Odpowiednio dobrana terapia stresu pourazowego może doprowadzić do całkowitego wyleczenia i wyeliminowania objawów.

Badania pośród osób z zespołem stresu pourazowego wskazują współwystępowanie innych schorzeń, zarówno psychicznych, jak i somatycznych. Znaczna część osób z PTSD ma również depresję (ok. 40%), inne zaburzenia lękowe (ok.20%), są uzależnione od alkoholu (ok. 13%) lub środków psychoaktywnych, jak również występują u nich zachowania agresywne czy izolowanie się. Ponadto u osób u których stwierdzono PTSD, mogą współwystępować objawy fizyczne i takie dolegliwości jak choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, dyslipidemia, otyłość, schorzenia przewodu pokarmowego, astma oskrzelowa lub choroby układu kostno-stawowego. 

Osoby z zespołem stresu pourazowego wielokrotnie wycofują się i nie szukają pomocy. Zarówno pracownicy ochrony zdrowia, jak i każdy, kto ma kontakt z osobami cierpiącymi na zaburzenie stresu pourazowego, muszą mieć świadomość, jak bardzo ważne jest, aby budować właściwy kontakt z tymi osobami, przekazywać im odpowiednią uwagę, pomoc i empatię.

Artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno edukacyjny i nie stanowi porady lekarskiej.

Bibliografia: 

1. Cebella A., Łucka I/., Zespół stresu pourazowego – rozumienie i leczenie, Psychiatria, tom 4, nr 3, 2007 s. 128-137
2. Dąbkowska M., Rozpoznawanie zespołu stresu pourazowego, Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 2008; 3, 2, s. 80-84
3. Dudek B., Zaburzenia po stresie traumatycznym, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2013
4. Makara-Studzińska M., Partyka I., Ziemecki P., Zespół stresu pourazowego- rys historyczny, terminologia, metody pomiaru, Curr Probl Psychiatry 2012; 13(2):109-114
5. Walczewska J., Słowik P., Czy czas zawsze leczy rany? Objawy, konsekwencje i odległe następstwa zespołu stresu pourazowego, Zeszyty Naukowe Uniwerystetu Jagiellońskiego, Prace Historyczne 141, z. 4 (2014), s. 911–924.