Nerwica natręctw

Każdemu z nas choćby raz jakaś melodia weszła do głowy, której nie mogliśmy się pozbyć. Chociaż raz zastanawialiśmy się czy aby na pewno odłączyliśmy żelazko od prądu i sprawdzaliśmy kilka razy czy nie zgubiliśmy kluczy trzymanych w kieszeni. Są jednak osoby, u których takie myśli, sprawdzanie, wątpliwości pojawiają się nader często wzbudzając lęk, niepewność i niemożność normalnego funkcjonowania.

Czym jest nerwica natręctw?

Nerwica natręctw, inaczej zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, wiąże się z występowaniem tzw. obsesji czyli natrętnych, niechcianych i uporczywych myśli, których chory nie potrafi kontrolować natomiast stara się je stłumić bądź zneutralizować innymi myślami lub działaniami. Działania te przyjmują formę kompulsji czyli czynności natrętnych, często mających charakter długich rytuałów np. mycie rąk, sprawdzanie po kilka a nawet kilkanaście razy czy na pewno się zamknęło drzwi od mieszkania itp. Co więcej kompulsje również przybierają formę rytuałów ukrytych przejawiających się choćby nieustannym powtarzaniem tych samych słów lub odliczaniem. Osoba dotknięta tym zaburzeniem czuje przymus powtarzania danych czynności w odpowiedzi na natrętne myśli (obsesje) w celu chwilowego zmniejszenia napięcia. Chorujący na OCD (zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne) są świadomi tego, że obsesje są nie narzuconym z zewnątrz wytworem ich umysłu.

Przyczyny nerwicy natręctw:

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne to choroba o szerokim wachlarzu objawów oraz złożonym mechanizmie dlatego jej przyczyn upatruje się zarówno w czynnikach biologicznych i psychologicznych.

Czynniki biologiczne

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne wiążą się z nieprawidłowym funkcjonowaniem mózgu i działaniem neuroprzekaźników. Szczególną uwagę zwraca się na niedobór serotoniny jednakże coraz częściej naukowcy wskazują receptory dopaminergiczne oraz układy noradrenergiczny i glutaminergiczny. Objawy nerwicy natręctw mogą być konsekwencją istnienia innych schorzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, urazów oraz przebycia infekcji tego układu. Badania neuropsychologiczne pokazują, że cierpiący na OCD wykazują nadaktywność lewej półkuli mózgowej w odpowiedzi na bodźce emocjonalne i przestrzenne. Coraz częściej bierze się pod uwagę również zaburzenia hormonalne związane z podwyższeniem stężenia oksytocyny, hormonu wzrostu i kortyzolu w osoczu.

Czynniki psychologiczne

Istnieje wiele teorii wyjaśniających psychologiczne czynniki sprawcze w powstawaniu nerwicy natręctw. Według teorii psychodynamicznej duże znaczenie ma wystąpienie psychospołecznych stresorów takich jak ciąża i poród oraz konfliktów wewnętrznych. Psychoanalitycy odwołują się do nieprawidłowego przebiegu rozwoju psychoseksualnego. Dużą rolę wskazuje się również na wychowywanie się i pozostawanie pod ścisłą kontrolą członków rodziny oraz na utrwalone schematy poznawcze. Innym wyjaśnieniem jest tzw. OCD jako wyuczone zachowanie czyli sytuacja kiedy coś zupełnie neutralnego zostanie skojarzone z przerażającymi myślami lub doświadczeniami np. dotykanie klamki może być skojarzone z zakażeniem się daną bakterią, mycie rąk redukuje powstałe napięcie w związku z czym reakcja zostaje wzmocniona i pojawia się znowu w podobnej sytuacji. Innym psychologicznym czynnikiem są skutki prób tłumienia obsesji, to bardzo proste wyjaśnienie pokazuje, że kiedy nie chcemy o czymś myśleć tym trudniej jest nam o tym nie myśleć. Osoby z nerwicą natręctw próbują usilnie tłumić obsesje przez co jeszcze bardziej nasilają objawy choroby. Chorzy na OCD mają skłonność do poczucia winy, zamartwiania się oraz nie ufają swojej pamięci. Mają również problemy z hamowaniem reakcji.

Objawy nerwicy natręctw

W przebiegu choroby występują okresy zaostrzenia objawów jak i remisji (ustąpienia). Do najczęściej wymienianych objawów należą:

Obsesje

nawracające, niechciane myśli, wyobrażenia lub impulsy, które osoba próbuje ignorować i zastępować innymi myślami bądź czynnościami np.:

• obsesyjne myśli czyli powtarzające się słowa, rymy a nawet całe frazy;
• wyobrażenia, które zazwyczaj mają charakter żywych scen o gwałtownych treściach;
• wątpliwości takie jak niepewność co do wcześniejszych działań np. często przejawia się zadręczaniem pytaniami typu „czy na pewno wyłączyłam lokówkę?”;
• impulsy inaczej przymus natychmiastowego działania często powodującego społeczne zakłopotanie lub niebezpieczeństwo;
• fobie, uporczywe obawy i lęki przed spotkaniem się z danym przedmiotem, sytuacją, osobą; rytuały obejmujące skomplikowane, przeprowadzone w określony sposób procesy myślowe.

Obsesje mogą mieć różnorodny charakter. Najczęściej występują te związane z brudem i zarazkami, porządkiem, chorobą, agresją i religią.

Kompulsje

powtarzane zachowania lub czynności umysłowe, które osoba musi wykonywać w reakcji na obsesje np.: sprawdzanie często łączące się z poczuciem bezpieczeństwa, czyszczenie w postaci skomplikowanego sposobu mycia rąk; liczenie według skomplikowanej zasady, w sposób perfekcyjny. Często występują również obawy co do tego czy dane czynności zostały wykonane prawidłowo dlatego osoba rozpoczyna je od nowa. Kompulsje mają zapobiegać bądź zmniejszać niepokój, cierpienie oraz zapobiec sytuacjom budzącym lęk. W rzeczywistości zachowania te niekoniecznie wiążą się z tym czemu mają zapobiegać lub co mają neutralizować, a występują nadmiernie.

Obsesje i kompulsje zabierają bardzo dużą ilość czasu i znacząco zaburzają wieloaspektowe funkcjonowanie w życiu osoby ich doświadczającej. Objawy te nie są spowodowane zażywaniem substancji/leków oraz innymi chorobami mogącymi powodować podobne objawy. Wiele cierpiących na OCD osób skarży się również na obniżony nastrój i niemożność normalnego funkcjonowania poznawczego i działania.

Leczenie nerwicy natręctw

Terapia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych rozpoczyna się przede wszystkim od pogłębionego wywiadu z osobą chorą. Opis objawów, ich charakteru, czasu trwania i etiologii. Istotne jest ustalenie czy osoba nie cierpi lub cierpiała na choroby neurologiczne, infekcje ośrodkowego układu nerwowego i inne zaburzenia psychiczne zwłaszcza, że OCD często współwystępują z depresją, zaburzeniami lękowymi i dysmorfofobią. Przed rozpoczęciem terapii zaleca się również edukację pacjenta oraz jego najbliższych na temat choroby obsesyjno-kompulsyjnej, jej przebiegu i leczenia.

Metody niefarmakologiczne:

Do głównych terapii niefarmakologicznych zalicza się przede wszystkim terapię behawioralną i poznawczo-behawioralną, które łączą ekspozycję oraz techniki powstrzymywania reakcji. Innym rodzajem terapii poznawczo-behawioralnej wykorzystywanej w leczeniu OCD jest również trening zmiany nawyków. Terapia ta obejmuje min. trening uważności, samoobserwacji, i konkurencyjnej reakcji (nauka reagowania tymi samymi partami mięśni ale w inny sposób np. zaciskanie pięści zamiast skubania skóry). Stosuje się również terapię akceptacji i zaangażowania (ACT) skupiającej się na akceptacji własnych impulsów, uczuć i myśli oraz redukcji reakcji unikającej. Wykorzystywane są również terapie psychoanalityczne, psychodynamiczne i poznawcze.

Metody farmakologiczne:

Badania wskazują na skuteczność terapii farmakologicznej OCD zarówno u dorosłych jak i młodzieży. Głównie wykorzystuje się leki oddziałujące na serotoninę (SSRI), klomipraminę i fluoksetynę. Oprócz powyższych stosuje się również lamotryginę i riluzol (leki działające na układ glutaminergiczny). Bywa, że w leczeniu OCD przydają się antybiotyki. Spowodowane to jest tym, że czasami choroba wywołana jest infekcją paciorkowcową powodująca stany zapalne w zwojach podstawy (struktury mózgu związane z OCD). Główną wadą leczenia farmakologicznego zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest wysoki odsetek nawrotu objawów po odstawieniu leków.

Źródła

1. Butcher, J.N., Hooley, J.M., Mineka, S. (2018). Psychologia Zaburzeń. Gdańsk: GWP. s. 253-261. 
2. Kępiński, A. (1973). Psychopatologia Nerwic. Warszawa: PZW. s: 58- 76. 
3. Krzyszkowiak, W., Kuleta-Krzyszkowiak, M., Krzanowska, E. (2019). Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych i zaburzeń powiązanych (OCRD). Psychiatria Polska, 53(4): 825-843. 
4. Pilaczyńska-Jodkiewicz, E. (2003). Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne a płeć pacjenta. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, 52(1): 105-112. 
5. Rebe-Jabłońska, J. (2007). Diagnoza i leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego. Via Medica, 4(4): 160-174.Tyburski, E., Nitsch, K., Mak, M., Kurpisz, J. (2013). Neuropsychologiczna ocena pacjentów z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi. Via Media, 10(1): 19-23.